درآمدی بر اندیشه سیاسی قطب الدین شیرازی

محمود بن مسعود بن مصلح فارسی کازرونی اشعری شافعی، مشهور به قطب الدین شیرازی، که در قرن هفتم و در اوج تسلط قوم مغول بر ایران زندگی می کرد، از شاگردان خواجه نصیرالدین طوسی و صدرالدین قونوی است. اندیشه های سیاسی وی در مورد انسان مدنی و سیاسی و چیستی سیاست و منشأ و مراتب آن و نیز در مورد انواع جوامع سیاسی و طراحی و ترسیم یک نظام سیاسی مطلوب و دولت و عوامل ثبات و پایداری آن حائز اهمیت است. قطب الدین با ابداع و تصویر یک دستگاه فلسفی منظم و منسجم تمام دیدگاههای سیاسی خود را بر آنها مبتنی کرده است. وی عالَم هستی را عالمی می داند که دارای اعتدال و انتظام است و در همه اجزا و عناصر سلسله مراتب رعایت شده است. از نظر وی اگرچه در عالم سماوی و عالم عقول چنین اعتدال و انتظامی تکویناً برقرار است، اما در عالم ارضی و عالم کون و فساد باید با تشکیل نظم سیاسی مطلوب حاصل از عقل و شرع و استقرار دولت فاضله و نیز در راستای تأمین مصالح افراد جامعه به رواج فضائل، خصوصاً فضیلت عدالت پرداخت تا در نهایت، عالم ارضی نیز اعتدال و نظم و انتظام عالم بالا را کسب کند. وی در مباحث دولت، با اعتقاد به حاکمیت حکمت و تعقّل سیاسی و رعایت شریعت و دیانت، اصول سیاست یک دولت را در امور زیر دانسته است: حصول معرفت کافی از افراد، گروهها و طوائف جامعه و استعدادها و شایستگی ها و تخصص های آنها، رعایت عدالت در حق آنان در جهت شایسته سالاری، تنبیه مجرمان به منظور حفظ امنیت مردم و دولت و تألیف و تلطیف قلوب مردم برای همدلی و همکاری لازم بین دولت و ملت. وی همچنین شرایط حفظ سیاست و امارت را در بناگذاری آن بر تعقل، حکمت، مشورت و تطبیق امور با شریعت می داند.